Onder Zeeniveau

>

In de jaren zeventig studeerde ik Nederlands en Engels aan de Witte Lelie, een lerarenopleiding. Ik hield van talen en wilde daar zoveel mogelijk van weten en wist niet wat ik met mijn leven aan moest. Leraar worden zoals mijn vader, oom en grootvader leek me wel wat.

De Witte Lelie zat overal verspreid in de stad. Nederlands werd gegeven aan de Nieuwe Keizersgracht, mijn meeste docenten Nederlands waren linkse mannen van wie er enkele meegedaan hadden aan de Maagdenhuisbezetting en weer andere marxist waren (geweest). Er gaven weinig vrouwen les, zo was dat toen nog, ik had in ieder geval, tot mijn grote spijt, geen les van een vrouw. De lessen gingen in blokken, ik weet niet meer hoe lang ze duurden maar misschien een week of zes of een maand of drie.

Een van onze blokken was getiteld Lectuur of Literatuur. We kregen stapels boekjes op die we moesten lezen. Ik las een groot aantal doktersromannetjes, kasteelromannetjes en erotische boekjes. Het bracht me terug naar toen ik tien was en dit soort boekjes verslond. De laatste zinnen, altijd een variatie op : ‘Hun monden vonden elkaar in een langdurige kus’ was opwindend en bevredigend tegelijkertijd. Ik had zelf nog niet gekust en dat ze elkaar toch vonden na al die moeilijkheden maakte dat ik de boekjes tevreden dichtsloeg. Ze verveelden me snel, voor mijn elfde verjaardag had ik Wolkers ontdekt. Het ging altijd hetzelfde, meisje ontmoet man met grijzende slapen, de man is onaardig, ongeïnteresseerd of het meisje is ongeïnteresseerd of onaardig, er is een moment waarin ze elkaar aardig vinden maar dan komt er iemand of iets tussen en het lijkt nooit meer goed te komen. Toch komt het altijd goed.

Dat laatste, dat alles goed komt, was natuurlijk prachtig. Graag lees ik boeken waarin alles goed komt. Een boek dat slecht afloopt doet me altijd naar adem happen, het kan me kwaad of verdrietig maken. Mijn eigen heftige boek “Rauw” heb ik ook een Happy End gegeven, de gedachte dat met mijn karakter Gaia zou gebeuren wat ik voor ogen had bleek voor mij, de schepster, onacceptabel te zijn. Ik moest mijn einde aanpassen. Het werd een Happy End. Gelukkig zijn er meer literaire boeken met een Happy End, ik denk aan het boek van DBC Pierre “Vernon God Little” dat een prijs won. Ook beviel het einde van “De Handtekeningenman” van Zadie Smith mij bijzonder. Wat dat betreft zou dit vaste element uit de lectuur vaker mogen worden ingepast in de literatuur.

Op de Witte Lelie, tijdens dit blok Literatuur en lectuur leerde ik niet alleen het verschil tussen deze twee maar ook hoe dit te benoemen. Het verhaal in de lectuur verloopt via een vast stramien, buiten bovengenoemde lectuur, lazen we ook James Bond van Ian Flemming – James Bond schijnt geïnspireerd te zijn op Bernhard, de Prins- gemaal –.
De vaste gang van zaken: James Bond ligt te vrijen als hij de opdracht krijgt om de wereld te redden, dit moet hij doen door een schurk te doden. Op weg naar de boef doodt James iedereen, het meisje waar hij mee vree sterft een vreselijke dood, James wordt achterna gezeten, raakt gewond, wordt gevangen gezet, bevrijdt zichzelf en uiteindelijk doodt James Bond de slechterik.

De karakters in lectuur zijn vlak, eendimensionaal en voorspelbaar. Wat weten we van James Bond? Wat beweegt hem? Wat zijn zijn andere zwakheden naast die voor mooie vrouwen? Van de karakters uit de lectuur weten we niet veel meer dan dat ze op zoek zijn naar de Ware. Lectuurliefhebbers willen ook niet over meer weten lezen dan over dat moeizame maar uitgesleten pad naar de Ware of in het geval van James Bond, naar de overwinning van het goede.

Hoe een schrijver een verhaal vertelt, de woorden die z/hij gebruikt en de verschillende niveaus van de vertelling maken een verhaal tot literatuur of lectuur.

In veel literaire romans overwint het goede niet. In de bekroonde boeken van de gelauwerde auteur Houellebecq wordt een afschrikwekkende wereld geschetst vol seksuele perversies. De karakters zijn totaal verknipt en hebben een duizelingwekkende diepte. Zijn boeken zijn regelrechte horrorstories met gedeelten die niet zouden misstaan in sadomasochistisch pornoboekjes.

Voor mij als woordliefhebber bood de literaire taal van Elementaire Deeltjes het enige houvast, ik hoefde niet te pletter te slaan op de bodem van die troosteloze wereld, ik klampte me vast aan het schitterende woordgebruik als aan de haken in een bergwand vol grillige plateaus.

Leraar ben ik nooit geworden. Literatuur ben ik blijven verslinden en lectuur verveelt me nog steeds.